Auteursrecht

Vrijwel elk werk dat een beeldend kunstenaar, fotograaf, architect, illustrator of ontwerper maakt, wordt beschermd door het auteursrecht. Op grond van dit recht kan de maker bepalen wat er met zijn werk gebeurt. De Auteurswet geeft hem daarvoor een aantal bevoegdheden. De maker beslist of een afbeelding van zijn werk in een publicatie kan worden opgenomen of op televisie of internet wordt vertoond. De maker mag zelf bepalen tegen welke voorwaarden hij toestemming verleent om zijn werk openbaar te maken of te verveelvoudigen. Bij het verlenen van toestemming mag hij een vergoeding vragen.

Overigens rust auteursrecht niet alleen op kunst van grote culturele waarde. Zolang er sprake is van enige originaliteit, dan is een werk al auteursrechtelijk beschermd. Na de dood van de maker gaat het recht over op de erfgenamen; pas zeventig jaar na zijn overlijden wordt het werk rechtenvrij. Om misverstanden te voorkomen: met ‘auteursrecht’ wordt hetzelfde bedoeld als met ‘copyright’. Ook ‘beeldrecht’ wordt vaak gebruikt voor auteursrecht op visuele werken. Deze term is gerelateerd aan de Stichting Beeldrecht, één van de organisaties die is opgegaan in Pictoright.

X

Uitzonderingen op auteursrecht

Op het auteursrecht gelden een aantal belangrijke uitzonderingen:

Ideeën

Het auteursrecht rust niet op een idee. Het moet gaan om een praktische uitwerking. Het idee om schilderijen te maken met een snee in het doek is niet te beschermen. Maar elk werk waarin deze techniek wordt toegepast, is wel beschermd. Dus je mag wel schilderijen maken waarin ook kerven of sneden zijn aangebracht, maar je mag niet één bepaald schilderij met zo’n snede namaken.

Stijlen

Een bepaalde stijl is niet beschermd. Men mag dus werk maken in de stijl van een andere kunstenaar of ontwerper, maar men mag niet een specifiek werk namaken.

Uitputting

Is een verveelvoudiging van een werk (bijvoorbeeld een reproductie) eenmaal na toestemming van de maker op de markt gekomen, dan is een latere verkoop van deze verveelvoudiging meestal toegestaan.

Citeren

Het citaatrecht is een belangrijke uitzondering op het auteursrecht. Ook beeldmateriaal kan onder bepaalde omstandigheden als citaat worden gebruikt. Wel worden er verschillende eisen aan het citeren gesteld. De belangrijkste zijn:

  • het citaat moet ter verduidelijking van een bepaald betoog of verhaal dienen;
  • het aantal citaten en de omvang van het citaat moeten redelijk zijn;
  • het citaat mag niet de overwegende functie van ‘versiering’ hebben;
  • er mag geen afbreuk worden gedaan aan de normale exploitatie van het werk;
    bronvermelding is verplicht.

Kunst in de openbare ruimte

Afbeeldingen van kunstwerken of gebouwen die permanent in de openbare ruimte zijn geplaatst, mogen vaak zonder toestemming van de maker openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd. Belangrijk is wel dat het werk wordt afgebeeld zoals het in zijn omgeving te zien is. Het is dus niet toegestaan om een gestileerde afbeelding van een gebouw of een brug zonder toestemming van de maker in een logo op te nemen. Ook kan het gebruik van een afbeelding dusdanig commercieel zijn, dat afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van het werk en de belangen van de maker worden geschaad. In die gevallen is ook toestemming van de maker nodig. In compilatiewerken, zoals readers, mogen slechts enkele werken van een bepaalde maker worden afgebeeld. Deze regel is verder niet van toepassing op foto’s.

Eigenaren die werk van anderen te koop aanbieden

Eigenaren van beeldende kunst hebben bepaalde rechten. Zo mogen zij de kunst openbaar maken of reproduceren voor zover noodzakelijk voor de verkoop zonder voorafgaande toestemming van de maker, voor zover er geen ander commercieel belang mee gediend is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het gebruik van een afbeelding van een kunstwerk in een verkoopcatalogus voor een actuele openbare verkoop van dat kunstwerk. Verder hebben eigenaren en houders van kunst de mogelijkheid hun kunstbezit tentoon te stellen en om deze kunst openbaar te maken of te reproduceren voor zover noodzakelijk voor de tentoonstelling. De reikwijdte van deze beperking, die sterk is veranderd in september 2004, is nog niet geheel duidelijk. De rechter zal in de toekomst moeten bepalen wat wel en niet ‘noodzakelijk’ is

Volgrecht
In 2006 is volgrecht in de auteurswet opgenomen en ingevoerd. Volgrecht is het recht van de makers van een (origineel) kunstwerk om een klein percentage van de verkoopprijs te ontvangen bij doorverkoop van hun werk.

VOLGRECHT VOOR KUNSTENAARS?

BEN JE KUNSTHANDELAAR?